Cúng đêm 30 tết là một trong các tập tục cúng ngày tết nguyên đán
Trừ tịch là giờ phút rốt cuộc của năm cũ sắp bắt đầu qua năm mới. Vào lúc này, nhân dân Việt nam theo cổ lệ có làm lễ trừ tịch. Ý nghĩa của lễ này là đem bỏ hết đi những điều xấu của năm cũ sắp qua để đón những điều tốt đẹp của năm mới sắp đến. Lễ trừ tịch còn là lễ để "khu trừ ma quỷ", do đó có từ "trừ tịch". Lễ trừ tịch cử hành vào lúc giao thừa nên còn mang tên là lễ giao thừa.
Cúng ai trong lễ giao thừa?
Tục ta tin rằng mỗi năm có một ông hành khiển coi việc thế gian, hết năm thì thần nọ bàn giao công việc cho thần kia, bởi vậy cúng tế để tiễn ông cũ và đón ông mới. Lễ giao thừa được cúng ở ngoài trời là bởi vì các cụ xưa hình dong trong phút cựu vương hành khiển bàn giao công việc cho tân vương luôn có quân đi, quân về đầy không trung nờm nợp, vội vã (nhưng mắt trần ta không nhìn thấy được), thậm chí có quan quân còn chưa kịp ăn uống gì.
Những phút ấy, các gia đình đưa xôi gà, bánh trái, hoa quả, toàn đồ ăn nguội ra ngoài trời cúng, với lòng thành đeo người nhà trời đã quản mình năm cũ và đón người thân trời mới xuống làm nhiệm vụ quản lí hạ giới năm tới. Vì việc bàn giao, tiếp quản công việc hết sức khẩn cấp nên các vị chẳng thể vào trong nhà khề khà mâm bát mà chỉ có thể dừng vài giây ăn vội hoặc mang theo, thậm chí chỉ chứng kiến lòng thành của chủ nhà.
Người ta cúng giao thừa tại các đình, miếu, các văn chỉ trong xóm cũng như tại các tư gia. bàn thờ giao thừa được thiết lập ở giữa trời. Một chiếc hương án được kê ra, trên có bình hương, hai ngọn đèn dầu hoặc hai ngọn nến. Lễ vật gồm: chiếc thủ lợn hoặc con gà, bánh chưng, mứt kẹo, trầu cau, hoa quả, rượu nước và vàng mã, thỉnh thoảng có thêm chiếc mũ của Ðại Vương hành khiển. Tuy nhiên, trong văn hóa truyền thống của người Việt, người ta vẫn dùng gà trống để cúng. Người Việt quan niệm gà trống là biểu trưng của ngũ đức: Văn, võ, dũng, nhân, tín. Bông huê hồng đỏ trên miệng gà là hình ảnh tượng trưng cho ông ác.
Ðến giờ khắc trừ tịch, chuông trống vang lên, người chủ ra khấu lễ, rồi mọi người kế đó lễ theo, chân thành cầu xin vị tân vương hành khiển độ trì phù trì cho một năm nhiều may mắn. Các chùa chiền cũng cúng giao thừa nhưng lễ phẩm là đồ chay. Ngày nay, ở các tư gia người ta vẫn cúng giao thừa với sự thành kính như xưa nhưng bàn độc thì giản tiện hơn, thường đặt ở ngoài sân hay trước cửa nhà.
Tại sao cúng giao thừa ngoài trời?
Dân tộc nào cũng coi phút giao thừa là thiêng. Các cụ ta quan niệm: Mỗi năm thiên tào lại thay cả thảy quan quân coi ngó công việc dưới hạ giới, đứng đầu là một ngài có trí như quan toàn quyền. Năm nào quan toàn quyền giỏi giang anh minh, thanh liêm thì hạ giới được nhờ như: được mùa, ít thiên tai, không có chiến tranh, bệnh tật... Trái lại, gặp phải ông lười nhác, kém cỏi, tham thì hạ giới chịu mọi thứ khổ.
Vì việc bàn giao, tiếp quản công việc hết sức khẩn cấp nên các vị chẳng thể vào trong nhà khề khà mâm bát mà chỉ có thể dừng vài giây ăn cấp hoặc mang theo, thậm chí chỉ chứng kiến lòng thành của chủ nhà...
Sau khi làm lễ giao thừa, các cụ ta có những tục riêng mà cho đến nay, từ thôn dã đến thị thành, vẫn còn nhiều người trọng thực hành.
– Lễ chùa, đình, đền: Lễ giao thừa ở nhà xong, người ta kéo nhau đi lễ các đình, chùa, miếu, điện để cầu phúc, cầu may, để xin Phật, Thần hộ trì phù trì cho bản thân và gia đình và nhân dịp này người ta thường xin quẻ thẻ đầu năm.
– Kén hướng xuất phát: Khi đi lễ, người ta kén giờ và hướng xuất hành, đi đúng hướng đúng giờ để gặp may mắn quanh năm.
– Hái lộc: Ði lễ đình, chùa, miếu, điện xong người ta có tục hái trước cửa đình, cửa đền một cành cây gọi là cành lộc mang về ẩn ý là “lấy lộc” của Trời đất Thần Phật ban cho. Cành lộc này được mang về cắm trước bàn độc cho đến khi tàn khô.
– Hương lộc: Có nhiều người thay vì hái cành lộc lại xin lộc tại các đình, đền, chùa, miếu bằng cách đốt một nắm hương, đứng khấn vái trước bàn độc, rồi mang hương đó về cắm và bình hương bàn thờ nhà mình.Ngọn lửa biểu tượng cho sự phát đạt được lấy từ nơi thờ tự về tức thị xin Phật, Thánh phù hộ cho được phát đạt quanh năm.
– Xông nhà: Thường người ta kén một người “dễ vía” trong gia đình ra đi từ trước giờ trừ tịch, rồi sau lễ trừ tịch thì xin hương lộc hoặc hái ở đình chùa mang về. Lúc trở về đã sang năm mới và ngưòi này sẽ tự “xông nhà” cho gia đình mình, mang sự tốt đẹp quanh năm về cho gia đình. Nếu không có người nhà dễ vía người ta phải nhờ người khác tốt vía để sớm ngày mồng một đến xông nhà trước khi có khách tới chúc tết, để người này đem lại sự may mắn dễ dãi.
